Warom speelt ons hoofd zo graag de baas?

Ken je de televisieserie undercover boss? Dan gaat de directeur van een bedrijf op de werkvloer kijken hoe het eraan toe gaat. En die komt er dan steevast achter dat het hoofdkantoor maar bar weinig weet van wat er op de werkvloer speelt. Toch neemt het hoofdkantoor aldoor beslissingen over het wel en wee van de organisatie. Daar klopt iets niet, toch? Nu kun je met je brein ingewikkelde vraagstukken oplossen. Wat je hoofd niet zo goed kan is de vraag beantwoorden hoe je gelukkig kan leven en hoe je moet genieten. Toch speelt het behoorlijk vaak de baas. Eh…daar klopt dan toch ook iets niet?

Ik ben Marc Scheffer, ik bestudeer sinds 2010 ademhaling en stress en in deze aflevering gaan we kijken waarom ons hoofd zo graag de baas over ons speelt.

[muziek]

De baas spelen, of laten we zeggen de leiding nemen, zou niet erg zijn, als het brein haar plaats wist en op tijd zonder morren een stapje opzij deed. Maar dat doet het niet altijd. Vaak blijft het hangen in allerlei niet zo nuttige gedachten en oordelen over alles wat er gebeurt, inclusief veroordelingen over jezelf en vaak ook over anderen. Blaming en shaming door het hoofdkantoor. Daar is weinig liefde bij.

Het lijkt erop dat ons brein zich tamelijk makkelijk bemoeit met vragen waar het helemaal geen antwoord op weet. Dan worden met het grootste gemak oude oplossingen gekozen voor nieuwe vraagstukken, waardoor je feitelijk geen stap verder komt. De uitkomst is meer van hetzelfde. Het brein zegt niet zo graag: dit is geen goede vraag om aan mij te stellen, ik kom met een antwoord gebaseerd op herinneringen en ervaringen uit het verleden. Het is beter eerst eens te rade te gaan bij je hart, bij je gevoel en kom daarna eens bij me terug. Daarentegen gedraagt het zich meer als de google zoekmachine die op elke vraag met grote snelheid reageert door allerlei bestaande ideeën en oude oplossingen te spuien. Het brein geeft graag de illusie dat je daarmee een stap verder bent gekomen, terwijl als je er goed naar kijkt, je in kringetjes ronddraait.

Het brein leeft in een bubbel die bol staat van oude overtuigingen, oude redeneringen en vooroordelen. Het zijn overtuigingen en redeneringen die misschien ooit enig hout sneden, maar zich daarna zelfgenoegzaam in het hoofd hebben genesteld als altijd geldende waarheden. Die overtuigingen wanen zich oppermachtige verklaarders van hoe de werkelijkheid in elkaar steekt zonder zich te bekommeren om het feit dat werkelijk waarnemen en beleven van de werkelijkheid een open onbevooroordeelde houding vereisen.

Die open onbevooroordeelde waarneming bevindt zich op een andere plek dan in het rationele brein en is niet makkelijk in woorden uit te drukken. Open waarnemen speelt zich af op het vlak van onze ziel, ons hart. Overigens produceert het hart de veelvoudige hoeveelheid magnetische straling als ons hoofd en heeft het ook enkele zenuwcentra. Het is bekend dat mensen met een getransplanteerd hart soms een andere smaak krijgen en andere herinneringen.

Het is best een lastig vraagstuk, want als de rationele kapitein in ons hoofd het schip bestuurt, neemt het zonder pardon het hele lijf mee, zelfs al protesteert dat tegen de omstandigheden waarin het terecht komt. Ook als het over haar grenzen moet gaan om aan de nukken van de kapitein te voldoen. Een burn-out is soms het enige wat het lichaam kan doen om de aandacht te trekken en de gekte een halt toe te roepen. Maar dan is alle veerkracht er wel zo’n beetje uit.

Bij zo’n burn-out of een ander heftige fysieke ineenstorting schrikt het hoofdkantoor zich kapot, want haar plannen dreigen nu in duigen te vallen.  Het gaat als een wilde allerlei maatregelen nemen om maar zo snel mogelijk weer in productie te zijn en het ziek zijn zo snel mogelijk te vergeten.

Alleen zit de kennis die nodig is om ons gezond te maken en te houden niet zozeer in het hoofd. Die kennis zit in het lijf. Maar dat zijn geen woorden. De taal van het lichaam is meer een gevoel waar je goed naar moet leren luisteren. En moet je horen wie dat zegt, ik begin het nu met kleine stapjes te leren. Een eerste stap om uit het hoofd te komen was om te kunnen zeggen ‘ik weet het niet’. Nog een stap verder kwam ik door te beamen ‘ik voel het niet’. Logisch dat ik soms niet meteen voel wat ik wil doen omdat ik de taal van mijn lichaam zo lang heb genegeerd. Mijn lichaam kan heel goed ja zeggen en nee zeggen. Maar nu heb ik eindelijk de rust in mezelf gevonden om daarnaar te beginnen te luisteren.

Belangrijke beslissingen nemen we uiteindelijk het liefst met de spreekwoordelijke onderbuik. Je voelt dan zogezegd aan je water dat je het ene of het andere moet doen. Heel interessant dat ‘aan je water voelen’, want we bestaan grotendeels uit water en de wetenschap staat op het punt te erkennen dat water een belangrijke informatiedrager is. Als we meer uit gedachten zijn, meer in ons lijf, meer afgestemd op onze ziel, komt er hele andere informatie binnen dan wanneer we alleen denken. Denken en emoties zijn meer polair, meer zwart-wit, terwijl dat diepere gevoel genuanceerder is, multidimensionaal, kleurrijker en meer standpunten en mogelijkheden omvat.

Je kunt ook niet zo goed naar iemand luisteren als je in je denken zit, want alles wat iemand zegt wordt dan al snel vertaalt en omgevormd door je waarnemingsfilter. Bovendien reageert je hoofd vooral op woorden en niet zozeer op lichaamstaal en andere signalen die je meekrijgt als je vanuit je gevoel waarneemt. Ja, daar is een vorm van geduld voor nodig, niet de sterkste kant van de heren dames van het hoofdkantoor met hun targets en kortetermijndoelstellingen. Het hoofdkantoor houdt van quick-fixes, niet van langdurige processen. En ja, de gezondheid van je lichaam, zowel fysiek, mentaal als emotioneel, is nu eenmaal een langdurig proces. Een levenslang proces zelfs.

Ik heb het hoofdkantoor ontslagen. Ze hebben me nooit goed geholpen te zijn wie ik ben en ze hebben jarenlang mijn identiteit gekaapt. Me door valse overtuigingen over wat en wie ik moest zijn in verwarring gebracht en me uiteindelijk met een laag zelfbeeld achtergelaten. Ik deed het nooit goed genoeg.

Die verandering is wel wennen voor mijn systeem dat al zoveel jaren beslissingen rationeel probeerde te nemen. En ik zal je een groot geheim vertellen. Een geheim waar ik achter ben gekomen. Dat was eigenlijk waarom ik ze ontslagen heb. Onder die drang om rationele, soms gevoelloze beslissingen te nemen lag iets wat het hoofdkantoor verzweeg. Het is een regelrechte schande dat ze dat verzwegen…maar ik denk ook dat ze het niet wisten. Dat deel van mezelf, mijn gedachten, mijn hoofd, het deed niets met het feit dat de grootste drijfveer om me mij te besturen ANGST was. De hoge heren willen uiteraard niet toegeven dat angst hun grote drijfveer is en kletsen er altijd omheen. Dat gevoel van angst was natuurlijk een onveilig gevoel. Ik snap dat het hoofdkantoor me veilig probeerde te houden, maar helaas deed het dat met de verkeerde middelen. Je ziet dat beschermende mechanisme trouwens overal. In de wetenschap, in de politiek, in bedrijven en ja ook binnen families en gezinnen. Open en onbevooroordeeld waarnemen lijkt voor ons zenuwsysteem onveilig. En dat is nu juist nodig om verandering te kunnen waarnemen. Alles veranderd. Elke seconde. En als een systeem dat niet goed kan waarnemen loopt het achter de feiten aan.

Is er voor ons zenuwsysteem misschien een manier te vinden waardoor het wel openstaat voor verandering? Ik moet denken aan het oog in de storm, waar alles rustig blijft. En een manier waarop we kunnen meebuigen met de wind zonder af te knappen omdat we ons verzetten.

Zou het zo kunnen zijn dat ons eigenlijk zelf, onze ziel een soort van oog in de storm van het leven is? Iets waardoor we gemakkelijk kunnen meebuigen zonder onszelf in te leveren bij onze omgeving?

Het wordt gezegd dat je je ziel kunt ervaren in de stilte. Nu is het niet erg stil in onze huidige samenleving. Door regelmatig alle prikkels uit te zetten en te mediteren is het mogelijk dat rustpunt, die liefdevolle aanwezigheid steeds meer te ervaren, zelfs als het onrustig is om je heen. Mijn ervaring is dat ik door mediteren de onrust in mijn hoofd heb leren loslaten en zo in die rust, in die tijdloze ruimte kan zakken. Het lukt me nu ook zonder formeel op een stoel te mediteren. Ik kan die rust ervaren op een wandeling of als ik gewoon eens stil sta in de stad. Zelfs een dagje Amsterdam was laatst een fijne ervaring, terwijl dat eerder een aanslag op mijn energie was.

Eigenlijk is dat liefdevolle deel van mezelf, die ziel, er gewoon al de hele tijd, maar door meditatietraining en het resetten van mijn ademhaling naar een normaal ademvolume kwam die rust tevoorschijn onder al die afleidende energie van gedachten, beoordelingen en het alledaagse geroezemoes en soms gebulder van nieuwsberichten en andere heftigheid.

En die training in rust zijn we eigenlijk ons hoofd verschuldigd. Want het hoofd speelt niet de baas over ons om ons te pesten. Het doet dat wanneer we niet de leiding nemen met ons hart. Ik vergelijk dat oververhitte hoofd weleens met een hondje zonder baas. Er is dan wel een baas aan het andere einde van de riem, maar het neemt niet de leiding. Zulke honden zie je gestrest de leiding nemen en schrikachtig alle kanten oprennen en trekken. Zo’n hond verdiend een echt baasje dat de leiding neemt, zodat het weer de nodige rust krijgt en zich niet hoeft te bemoeien met beslissingen waar het eigenlijk zo alleen helemaal niet over zou moeten beslissen. Als je een hond het allerbeste wenst, waarom dan ook niet je eigen hoofd? Ter afsluiting vertel ik je hoe ikzelf enorm uit de bocht schoot toen mijn hoofd als een wilde tekeer moest gaan om mij te beschermen terwijl ik niet genoeg rust van binnen ervaarde. Het gebeurde notabene tijdens een stiltedag die ik moest organiseren in mijn opleiding tot mindfulness therapeut. Acht mensen loodste ik die dag door wat een stilte dag heet, maar voor mij een behoorlijk grote inspanning. Tussen de oefeningen door werd er over de ervaringen gesproken, waarbij ik van elke deelnemer bijhield wat die zei met in mijn achterhoofd de reden waarom die persoon met deze mindfulness achtweekse meedeed. Want daarvan moest verslag gemaakt worden. Voor mijn hoofd was het schaken op het hoogste niveau, waarschijnlijk omdat ik het ook goed wilde doen. Maar het was ook al een drukke week geweest met veel klanten die voor ademhaling en stress bij me kwamen. Ik zeg vaak tegen mijn cliënten dat ook ik moet leren van mijn eigen fouten en zo leerde ik deze zaterdag dat mijn hoofd te veel hooi op zijn vork moest nemen. Toen ik thuisgekomen een douche nam vroeg ik me af wat voor dag het was. Omdat ik me dat echt niet kon herinneren droogde ik me af en keek in de agenda. Het was kennelijk een zaterdag, maar de afspraak mindfulness stilte dag zei me niet veel. Eigenlijk herinnerde ik me helemaal niets van de dag. Toen ik me dat besefte ging er een alarmbel af en vertelde ik mijn geliefde dat ik niet meer wist wat er die dag gebeurd was. Ik vertelde haar dat de volgende dagen als ik wakker was elke 3 minuten, hoewel ze weleens van me wegging om dat niet te hoeven horen. Ik leefde plotseling in de film Groundhog Day, waar de hoofdpersoon een bepaalde dag steeds opnieuw wakker wordt, alleen was dat bij mij elke 3 minuten. Mijn kortetermijngeheugen werd telkens gewist. Op weg naar de dokter had ik telkens gevraagd waarom we in de auto naar de dokter zaten. Ook vertelde ik iedere keer dat ik aan geheugenverlies leidde. Voor mijn lieve Mathilde was het een regelrechte ramp om mee te maken. De dokter stelde vast dat mijn lange termijn geheugen nog wel werkte en dat dit als het goed was binnen 48 uur weer over zou zijn. dat bleek zelfs al wat eerder het geval. En in de tweede nacht werd ik wakker met een ander gevoel. Ik kwam langzaam weer terug. Oef…dat was een flinke wake-up call om beter om te gaan met mijn tomeloze doorzettingskracht en meer ruimte te maken voor de behoeften om vanuit rust, vanuit mijn hart, vanuit genieten in het leven te staan. Sindsdien neem ik de behoefte van mijn lijf om te echt te ontspannen, zowel fysiek als mentaal veel serieuzer.

Tot zover deze aflevering. Ik wens je een mooi leiderschap toe vanuit je hart en hoop je weer te treffen in een andere aflevering.