Dit is belangrijler dan ademhalen!

Laten we ervan uitgaan dat we in principe ademen. Maar is dat dan waar het om gaat? Gaat de rest dan vanzelf goed? Je moet benzine in de tank van een auto gooien, maar is het daarmee gezegd? Je zou niet willen dat die benzine door een lek in de leiding op straat loopt, toch? En dat is precies wat er bij de ademhaling kan gebeuren. Laten we eens goed naar de ademhaling kijken en ontdekken wat er allemaal voor wonderlijke zaken verband houden met een gezonde ademhaling.

Er wordt wel gedacht dat het goed is om lekker veel ademen om de longen veel zuurstof te laten opnemen. En daar gaat het al meteen mis. Want als het zo simpel was, waarom hebben dan zoveel mensen last van een verkeerde ademhaling, of hyperventilatie, of benauwdheid, waarom zijn zoveel mensen zo snel uiten adem? Waarom gaan die niet gewoon meer en dieper ademen? Dat wordt massaal geprobeerd en soms geeft een of andere ademgymnastiek tijdelijk verlichting, maar de problemen blijven op de langere termijn bestaan of keren weer terug. Hoe kan dat?

Om dat te begrijpen vraag ik een beetje geduld, want we daarvoor moeten we een lesje biologie inlassen. Schrik niet, aan het eind van deze aflevering zul je verbaasd zijn over wat je te weten bent gekomen. Het is overigens een lesje biologie dat nu nog op de scholen ontbreekt.

Om te beginnen is er bij de ademhaling heel wat meer aan de hand dan het bewegen van de borstkas om zuurstof naar binnen te werken en koolzuur eruit. Daarbij denken we misschien dat als de longen lekker veel bewegen we meer zuurstof naar binnen hengelen. Dat we dat denken komt omdat we geneigd zijn dingen te geloven die onze overtuiging ondersteunen, zelfs als die aantoonbaar onjuist is. Met een mooi woord heet dat: ‘confirmation bias’ ofwel bevestigingsvooroordeel. In het geval van de opvatting dat meer ademen meer zuurstof oplevert gaat dat ongeveer zo: we ervaren dat als we hardlopen onze borstkas meer gaat bewegen en denken al snel dat dat moet komen omdat we meer zuurstof nodig hebben. Klinkt logisch. En zo is de onjuiste overtuiging dat we meer ademen om meer zuurstof binnen te krijgen bevestigd. Maar werp je tegen, je hebt toch zeker meer zuurstof nodig als je gaat rennen? En koolzuur moet je toch gewoon wegademen? Dat lijkt allemaal waar, maar eigenlijk weet je al dat dat niet zo is.

Op de eerste plaats weet je eigenlijk wel dat je een deel van de zuurstof die je inademt ongebruikt weer uitademt. En als dat waar is zit er dus nog genoeg zuurstof in de ingeademde lucht om je spieren van meer zuurstof te voorzien op het moment dat ze harder moeten werken.

Het is als je het zou meten zelfs driekwart van de ingeademde zuurstof! Maar dat wist je als je goed nadenkt eigenlijk al lang, want hoe kan er anders mond-op-mond beademing worden toegepast om iemands leven met zuurstof te redden? En dat zet onmiddellijk een vraagteken bij de opvatting dat we meer moeten ademen voor meer zuurstof. De overtuiging dat meer ademen meer zuurstof oplevert zit diepgeworteld in onze cultuur. En zo verklaren we ook andere zaken over ademhalen verkeerd. Bijvoorbeeld wat er gebeurt als we onder water zwemmen. Als we na een poosje onderwater te hebben gezwommen een ademimpuls in onze borst of buik voelen, concluderen we dat dat gebeurt omdat we zuurstofgebrek krijgen. Dat geloven we vanwege onze verkeerde overtuiging dat ons lichaam vooral ademt om zuurstof binnen te krijgen. En ja, tuurlijk hebben we zuurstof nodig, maar het zit toch wel een beetje anders, zeg maar, heel anders. Dat ademen is om zuurstof binnen te halen is het hooguit een halve waarheid. Ben je er nog? Super hoor, echt waar!

De vraag blijft nu wel, dat als we niet meer ademen voor meer zuurstof, waarom we dan meer gaan ademen? Waarom ga je meer ademen als je je meer gaat inspannen?

Okay let nu goed op. Je gaat meer ademen tijdens inspanning omdat je tijdens inspanning meer energie nodig hebt en dus meer suikers verbrand. Bij die suikerverbranding komt koolzuur vrij. Misschien herinner je nog van de biologieles hoe planten licht, water en kooldioxide omzetten in suikers en zuurstof en hoe wij die suiker en zuurstof weer gebruiken om daar energie van te maken. Die energie zou je verpakt licht kunnen noemen, energiepakketjes die je lichaam kan gebruiken waar dat nodig is. Waar het hier vooral om gaat is dat bij verbranding van suikers in de cellen koolzuur vrijkomt. Bij inspanning en dus een groetere suikerverbranding hebben we daardoor een koolzuuroverschot dat kan worden weg geademd. Het is om die reden dat je buik en borst harder werker om meer lucht te verplaatsen waardoor de koolzuur bij de uitademing uit het lichaam verdwijnt.

Er is trouwens een handige manier om aan te tonen dat je voldoende zuurstof in je bloed hebt. Je kunt voor enkele tientjes een saturatiemeter kopen. Dat is een metertje dat je op je vinger klemt en die met een infrarood signaaltje meet hoeveel zuurstof er in het bloed van je vinger zit. Je zult een getal zien ergens tussen 95% en 100%, wat dus wil zeggen dat je bloed bijna helemaal verzadigd is met zuurstof. Als je een poosje heel weinig gaat ademen zie je dat die waarde niet verandert. En als je heel veel gaat ademen zie je hetzelfde, de waarde schommelt tussen de 95% en 100%. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, bijvoorbeeld wanneer iemand een longaandoening heeft waarbij de longblaasjes beschadigd zijn (zoals bijvoorbeeld bij longemfyseem) of wanneer de longen ontstoken zijn, ja dan kan de saturatiewaarde lager zijn. Normaal gesproken is je bloed verzadigd met zuurstof in vrijwel alle omstandigheden. Daaraan zie je eigenlijk dat het meer ademen tijdens inspanning niet zozeer over zuurstofbehoefte gaat, er zit zoals we al wisten door de mond-op-mond beademing nog genoeg ongebruikte zuurstof in de lucht de we uitademen, en daar kunnen we tijdens inspanning nog veel meer van opnemen.

Blijkbaar gaat het bij het meer of minder ademen dus vooral over die koolzuur.

Om dat te begrijpen moeten we nog een paar extra stapjes zetten. En dan mag je jezelf al bijna een ingewijde in de ademhaling noemen. Nou ja…we hebben nog meer inwijdingen voor je.

Wat is er aan de hand met die koolzuur? Je lichaam houdt de koolzuurhoeveelheid constant en wil de koolzuur wegademen als je meer hebt dan die constante hoeveelheid. Dat heeft te maken met iets dat voor het lichaam van levensbelang is, namelijk de zuurgraad van je bloed. Terwijl de zuurstofvoorraad eigenlijk al met de kleinste beweging van de luchtkolom weer wordt aangevuld, kan koolzuur bij de uitademing gemakkelijk uit het lichaam verdwijnen. Als dat teveel gebeurt wordt het bloed te weinig zuur, we noemen dat wel basisch. Dat moet niet te lang aanhouden. De zuurgraad van het bloed wordt zo constant gehouden omdat het anders niet meer kan functioneren.

Het lichaam reageert op een toegenomen hoeveelheid koolzuur bij inspanning daarom door meer te gaan ademen, je ademt dan koolzuur dan weg zodat de zuurgraad weer normaal wordt. Dat is een uniek samenspel tussen het ademhalingscentrum en het middenrif. Het middenrif is een gigantische spier die aan de longen kan trekken zodat de lucht naar binnen stroomt, waarna automatisch een uitademing volgt waarbij de borstkas weer terugveert in haar oorspronkelijke positie.

Het is omgekeerd ook zo dat wanneer we te weinig koolzuur in het bloed hebben, de ademhaling rustiger wordt, je gaat dan minder liters per minuut ademen. Dit aantal liters per minuut noemen we het minuutvolume of ook wel ademvolume. Dat ademvolume wordt als het bloed te basisch wordt dus tijdelijk kleiner om weer meer koolzuur in het bloed te laten komen vanuit de cellen en die eventjes niet weg te ademen.

So far so good. Maar er is een probleem. Een groot probleem. Ik denk niet dat het overdreven is om het een wereldwijd probleem te noemen. En dat probleem is aanhoudende stress. Wat is er namelijk al decennialang aan de hand? Stress faktoren stapelen zich zo op dat we niet meer op tijd mentaal en fysiek ontspannen. Nu moet je weten dat stress de ademhaling verzwaart, het vergroot het ademvolume. Er zal daardoor meer koolzuur verdwijnen, zonder dat dat wordt aangevuld omdat we ons meer inspannen. Veel stress is immers stress terwijl we nauwelijks bewegen. Tja…het bloed dreigt dan minder zuur te worden…dat is op zich al een probleem zoals we al zagen. En dan ligt er nog een andere leeuw op de loer en dat is de laatste stap om te begrijpen wat belangrijker is dan ademhalen om zuurstof naar binnen te halen.

Daarvoor gaan we terug naar het jaar 1904. De fysicus Christiaan Bohr wist dat zuurstof zit vastgeplakt aan rode bloedcellen. Die cellen noemen we ook wel hemoglobine. In dat jaar, 1904, beschreef Bohr hoe zuurstof aan de rode bloedcel zit gekleefd, en onder welke omstandigheden het daar weer vanaf komt. Het naar hem genoemde Bohr-effect laat zien dat hoe meer koolzuur er in het bloed aanwezig is, hoe makkelijker de zuurstof van de rode bloedcellen loslaat om in een cel naast de bloedbaan terecht te komen, waar het nodig is om suikers te verbranden. Koolzuur is keihard nodig om de zuurstof, die we al bij de geringste ademhaling voldoende in ons bloed hebben, bij de cellen te krijgen om suikers te verbranden. Zonder verbranding van suikers hebben we geen energie. Van levensbelang dus die koolzuur. Maar wat nu als we koolzuur voortdurend wegademen door aanhoudende stres? Nou, dan hebben we een gigantisch probleem. Een probleem wat nauwelijks wordt erkend en herkend. Want het lichaam heeft hier wel een noodoplossing voor gevonden, maar het is niet een oplossing die ons perse gezonder maakt. Het is een oplossing om ons te redden van een fataal energiegebrek. Het lichaam gaat de suikers niet meer met zuurstof verbranden, dat kan immers niet meer want er is te weinig koolzuur om het uit het bloed los te laten komen, nee, de cel gaat dan over op melkzuurverbranding. Er worden dan wel suikers verbrand, maar de hoeveelheid energie die daarbij wordt geproduceerd is in vergelijking met de verbranding van suiker met zuurstof, schokkend klein. Melkzuurverbranding geeft namelijk 18 keer minder energie! Het is voor een poosje genoeg om vitale organen in het lichaam in leven te houden, maar het maakt in de werkelijkheid van ons moderne gestreste leven honderdduizenden, zeg maar gerust miljoenen mensen chronisch moe. Zoveel mensen ervaren de laatste decennia minder energie dan ze zouden hebben als ze niet onderhevig waren aan aanhoudende stress!

Hoe we dat moeten oplossen is onderwerp van andere afleveringen, maar voor deze aflevering kunnen we stellen dat er iets is dat veel belangrijker is dan ademhalen en dat is dat zuurstof die we inademen ook daadwerkelijk bij de cellen terecht komt en dat stress wat dat betreft het feestje behoorlijk kan verpesten met als resultaat energiegebrek en allerlei mogelijke gezondheidsklachten.